© Jacek Kulawik Artykuł udostępniony na licencji CC BY-SA 4.0
Międzynarodowy handel rolno-żywnościowy jest prowadzony w ramach odpowiednio skonfigurowanych łańcuchów żywnościowych. Procesy te są narażone na różnego rodzaju ryzyko, które podlega propagacji. W warunkach podwyższonego ryzyka katastroficznego i systemowego łańcuchy – a w ślad za nimi całe systemy żywnościowe – mogą ulegać częściowej lub całkowitej destrukcji. Stwarza to poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa żywnościowego i stabilności społeczno-politycznej na świecie. W ostatnich latach do takiego ciągu negatywnych zależności doprowadziły pandemia COVID-19 i wojna w Ukrainie. Celem artykułu jest omówienie kanałów i mechanizmów wpływu różnych rodzajów ryzyka w łańcuchach i systemach żywnościowych na międzynarodowy handel rolno-żywnościowy. Artykuł powstał na podstawie systematycznego przeglądu literatury przedmiotu i analizy ilościowej syntetycznych danych sprawozdawczych dotyczących światowego handlu rolno-żywnościowego w ujęciu nominalnym i realnym, a także w postaci wskaźników struktury.
Z przeprowadzonej analizy wynika, że po pierwsze, problem ryzyka coraz wyraźniej ewoluuje w kierunku holistycznego modelowania rezyliencji oraz powiązania jej z zagadnieniami dotyczącymi zrównoważenia i efektywności (produktywności) sektorów żywnościowych. Wynika z tego, że podmioty ze sfery handlu zagranicznego powinny dostosowywać się do tej tendencji, m.in. przez zmiany instrumentów i systemów zarządzania ryzykiem. Po drugie, wprowadzenie przez wiele krajów restrykcji w eksporcie produktów rolno-żywnościowych w krótkim czasie zdestabilizowało handel tymi produktami, a w długim okresie okazało się również per saldo niekorzystne dla tych krajów.
COVID-19, międzynarodowy handel rolno-żywnościowy, restrykcje eksportowe, ryzyko w łańcuchach i systemach żywnościowych, wojna w Ukrainie
B27, D81, F13, F51, H10, Q17
Akter, S. (2022). The effects of food export restrictions on the domestic economy of exporting countries: A review. Global Food Security, 35. https://doi.org/10.1016/j.gfs.2022.100657.
Ardekani, Z. F., Sobhani, S. M. J., Barbosa, M. W., de Sousa, P. R. (2023). Transition to a sustaina-ble food supply chain during disruptions: A study on the Brazilian food companies in the Covid-19 era. International Journal of Production Economics, 257, 1–16. https://doi.org/10.1016/j.ijpe.2023.108782.
Arndt, C., Diao, X., Dorosh, P., Pauw, K., Turlow, J. (2023). The Ukraine war and rising commodi-ty prices: Implications for developing countries. Global Food Security, 36, 1–9. https://doi.org/10.1016/j.gfs.2023.100680.
Diabat, A., Govinden, K., Panicker, V. V. (2012). Supply chain risk management and its mitigation in a food industry. International Journal of Production Research, 50(11), 3039–3050. https://doi.org/10.1080/00207543.2011.588619.
Durach, Ch. F., Kembro, J., Wieland, A. (2017). A new paradigm for systematic literature reviews in supply chain management. Journal of Supply Chain Management, 53(4), 67–85. https://doi.org/10.1111/jscm.12145.
Fenton, N. E., Neil, M. (2012). Risk Assessment and Decision Analysis with Bayesian Networks. CRC Press. https://doi.org/10.1201/9780367803018.
Glauber, J., Laborde, D. (2022, 24 lutego). How will Russia’s invasion of Ukraine affect global food security?. https://www.ifpri.org/blog/how-will-russias-invasion-ukraine-affect-global-food -security/ .
Jóźwiak, T. (2023, 20 czerwca). COVID-19 nadal miesza za Wielkim Murem. Dziennik Gazeta Prawna. https://www.inforlex.pl/dok/tresc,I02.2023.117.000000601,COVID-19-nadal-miesza-za -Wielkim-Murem.html .
Karmaker, L. C., Bari, M. M. B. A., Anam, Z. M., Ahmed, T., Ali, S. M., Pacheco, D. A. J., Mokta-dir, A. (2023). Industry 5.0 challenges for post-pandemic supply chain sustainability in an emerging economy. International Journal of Production Economics, 258. https://doi.org/10.1016/j.ijpe.2023.108806.
Kemmerling, B., Schetter, C., Wirkus, L. (2022). The logics of war and food (in)security. Global Food Security, 33, 1–8. https://doi.org/10.1016/j.gfs.2022.100634.
Laborde Debucquet, D., Mamun, A. (2022). Documentation for Food and Fertilizers Export Re-striction Tracker. Tracing export policy responses affecting global food markets during crisis. In-ternational Food Policy Research Institute.
Lin, F., Li, X., Jia, N., Feng, F., Huang, H., Huang, J., Fan, S., Ciais, P., Song, P. X. (2023). The impact of Russia–Ukraine conflict on global food security. Global Food Security, 36. https://doi.org/10.1016/j.gfs.2022.100661.
Louaas, A., Picard, P. (2023). A pandemic business interruption insurance. The Geneva Risk and Insurance Review, 48(1), 1–30. https://doi.org/10.1057/s10713-023-00080-7.
Mottaleb, A. K., Kruseman, G., Snopp, S. (2022). Potential impacts of Ukraine–Russia armed con-flict on global wheat food security: A quantitative exploration. Global Food Security, 35, 1–12. https://doi.org/10.1016/j.gfs.2022.100659.
Organisation for Economic Co-operation and Development. (2020). OECD Agro-food Productivi-ty–Sustainability–Resilience Policy Framework: Revised Framework. https://one.oecd.org/document/TAD/CA/APM/WP(2019)25/FINAL/en/pdf.
Organisation for Economic Co-operation and Development. (2023). Building system-wide resi-lience in agro-food value chains. https://one.oecd.org/document/TAD/CA/APM/WP(2022)26/FINAL/en/pdf.
Polman, D. F., Selten, M. P. H., Motovska, N., Berkhout, E. D., Bergevoet, R. H. M., Candel, J. J. L. (2023). A risk governance approach to mitigating food system risk in a crisis: Insights from the COVID-19 pandemic in five low- and middle-income countries. Global Food Security, 39, 1–9. https://doi.org/10.1016/j.gfs.2023.100717.
Renn, O., Schweizer, P. J. (2009). Inclusive risk governance: concepts and applications to environ-mental policy making. Environmental Policy and Governance, 19(3), 174–185. https://doi.org/10.1002/eet.507.
Schweizer, P. J. (2021). Systemic risks – concepts and challenges for risk governance. Journal of Risk Research, 24(1), 78–93. https://doi.org/10.1080/13669877.2019.1687574.
Smaller, C. (2022, 11 marca). Overcoming the threats to global food systems from Russia’s invasion of Ukraine. https://www.ifpri.org/blog/overcoming-threats-russias-invasion-ukraine -poses-global-food-systems/ .
Song, S., Goh, J. C. L., Tan, H. T. W. (2021). Is food security an illusion for cities? A system dy-namics approach to assess disturbance in the urban food supply chain during pandemics. Agri-cultural Systems, 189. https://doi.org/10.1016/j.agsy.2020.103045.
Targański, T. (2023, 17 czerwca). Zapory masowej zagłady. Ukraina już raz doświadczyła wysadze-nia tamy na Dnieprze. Polityka. https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/historia/2215444,1 ,zapory-masowej-zaglady-ukraina-juz-raz-doswiadczyla-wysadzenia-tamy-na-dnieprze.read .
Trzeciak, M. A. (2023, 23 maja). Lecą wirusy ptasiej grypy. Polityka, 22(3415), 24.05–30.05.2023, 62–63.
van Winsen, F., de Mey, Y., Lauwers, L., Van Passel, S., Vancauteren, M., Wauters, E. (2013). Cog-nitive mapping: A method to elucidate and present farmers’ risk perception. Agricultural Sys-tems, 122, 42–52. https://doi.org/10.1016/j.agsy.2013.08.003.
Wallingford, J., Martinez, E. M., Masters, W. A. (2023). COVID-19 mobility restrictions and stay-at-home behaviour in 2020 were associated with higher retail food prices worldwide. Global Food Security, 37, 1–12. https://doi.org/10.1016/j.gfs.2023.100702.
Woldt, J. J., Prasad, S. (2022). Crises in global supply chains: The role of impression management communications. International Journal of Production Economics, 252. https://doi.org/10.1016/j.ijpe.2022.108562.
Woźniak, A. (2023). Globalny handel może utknąć w suchym kanale. Rzeczpospolita z 21.06.2023.
Zhao, G., Liu, S., Lopez, C., Chen, H., Lu, H., Mangla, K. S., Elgueta, S. (2020). Risk analysis of agri-food supply chain: A multi-method approach. International Journal of Production Research, 58(16), 4851–4876. https://doi.org/10.1080/00207543.2020.1725684.
