© Paweł Galiński, Beata Jackowska. Artykuł udostępniony na licencji CC BY-SA 4.0
Samodzielność finansowa jednostek samorządu terytorialnego (JST) oznacza swobodę dysponowania zgromadzonymi środkami publicznymi, co wpływa na jakość życia wspólnoty lokalnej. Celem badania omówionego w artykule jest identyfikacja czynników oddziałujących na prawdopodobieństwo poprawy samodzielności finansowej powiatów. Badaniem objęto 314 powiatów (pominięto miasta na prawach powiatu), dla których uzyskano dane z Banku Danych Lokalnych GUS i z bilansów skonsolidowanych JST opracowywanych przez Ministerstwo Finansów za lata 2019 i 2021. Na podstawie udziału dochodów własnych w dochodach powiatu ogółem wyodrębniono cztery stopnie samodzielności finansowej. Do identyfikacji determinant samodzielności finansowej powiatów oraz do oszacowania prawdopodobieństwa jej poprawy zastosowano wielomianową regresję logistyczną dla zmiennej mierzonej na skali porządkowej. Na podstawie danych za 2019 r. skonstruowano model proporcjonalnych szans, a dane za 2021 r. wykorzystano do weryfikacji jakości modelu. Z badania wynika, że szansa poprawy samodzielności finansowej powiatu zwiększa się wraz ze zwiększaniem się gęstości zaludnienia oraz poziomu przedsiębiorczości mierzonej liczbą przedsiębiorstw przypadających na mieszkańca i nakładami inwestycyjnymi przedsiębiorstw przypadającymi na mieszkańca oraz ze zmniejszaniem się: stopy bezrobocia, liczby uczniów w szkołach ponadpodstawowych przypadających na mieszkańca, odsetka dzieci, na które rodzice otrzymują zasiłek rodzinny, oraz odsetka osób w wieku poprodukcyjnym.
powiat, jednostka samorządu terytorialnego, JST, samodzielność finansowa, wielomianowa porządkowa regresja logistyczna, model proporcjonalnych szans
C51, C52, E60, H72
Anderson, D. R., Sweeney, D. J., Williams, T. A., Camm, J. D., Cochran J. J. (2017). Statistics for Business & Economics (wyd. 13). Cengage Learning.
Blöchliger, H., Petzold, O. (2009). Finding the Dividing Line Between Tax Sharing and Grants: A Statistical Investigation (OECD Working Papers on Fiscal Federalism, No. 10). https://dx.doi.org/10.1787/5k97b10vvbnw-en.
Brant, R. (1990). Assessing Proportionality in the Proportional Odds Model for Ordinal Logistic Regression. Biometrics, 46(4), 1171–1178. https://doi.org/10.2307/2532457.
Chojna-Duch, E. (2017). Prawo finansowe. Finanse publiczne. Oficyna Prawa Polskiego.
Ciołek, D. (2017). Oszacowanie wartości produktu krajowego brutto w polskich powiatach. Gospodarka Narodowa. The Polish Journal of Economics, 289(3), 55–87. https://doi.org/10.33119/GN/100738.
Deb, P., Norton, E. C., Manning, W. G. (2017). Health Econometrics Using Stata. Stata Press.
Denek, E. (2011). Ryzyko w gromadzeniu dochodów przez samorząd powiatowy w świetle jego zadań (wybrane problemy). Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, (173), 506–515. https://dbc.wroc.pl/Content/73378/Denek_Ryzyko_w_Gromadzeniu_Dochodow_Przez_Samorzad_Powiatowy_2011.pdf.
Dolnicki, B. (2016). Samorząd terytorialny (wyd. 6). Wolters Kluwer Polska.
Dylewski, M. (2009). Przegląd metod oceny sytuacji finansowej JST. W: B. Filipiak (red.), Metodyka kompleksowej oceny gospodarki finansowej jednostek samorządu terytorialnego (s. 186–221). Difin.
Dziemianowicz, R. I., Kargol-Wasiluk, A., Bołtromiuk, A. (2018). Samodzielność finansowa gmin w Polsce w kontekście koncepcji good governance. Optimum. Economic Studies, 4(94), 204–219. https://doi.org/10.15290/oes.2018.04.94.16.
Galiński, P. (2021). Zagrożenie fiskalne jednostek samorządu terytorialnego. Uwarunkowania, pomiar, ograniczanie. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Harrell, F. E. (2015). Regression Modeling Strategies. With Applications to Linear Models, Logistic and Ordinal Regression, and Survival Analysis (wyd. 2). Springer.
Hok, B. (2015). Ocena zamożności gmin na przykładzie wybranych gmin województwa zachodniopomorskiego. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Ekonomiczne Problemy Usług, (118), 123–136. https://doi.org/10.18276/epu.2015.118-09.
Hosmer, D. W., Lemeshow, S. (2000). Applied Logistic Regression (wyd. 2). John Wiley & Sons. https://doi.org/10.1002/0471722146.
Jadach-Sepioło, A., Spadło, K. (2019). Metodyka delimitacji obszarów rewitalizacji na potrzeby opracowania gminnych programów rewitalizacji w Małopolsce. Studia KPZK, 192, 83–106. https://journals.pan.pl/dlibra/publication/129833/edition/113336/content.
Jastrzębska, M. (2012). Finanse jednostek samorządu terytorialnego. Wolters Kluwer Polska.
Jemna, D. V., Onofrei, M., Cigu, E. (2013). Demographic and socioeconomic determinants of local financial autonomy in Romania. Transylvanian Review of Administrative Sciences, (39), 46–65. https://rtsa.ro/tras/index.php/tras/article/view/124.
Kim, J. (2013). Measurement of decentralisation: How should we categorise tax sharing? W: J. Kim, J. Lotz, H. Blöchliger (red.), Measuring Fiscal Decentralisation, Concepts and Policies (s. 47–60). OECD Publishing.
Kopańska, A., Kula, G., Siwińska-Gorzelak, J., Bukowska, G., Młochowska, M. (2018). Autonomia fiskalna i jej wpływ na działania samorządów. Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Kornberger-Sokołowska, E. (2001). Decentralizacja finansów publicznych a samodzielność finansowa jednostek samorządu terytorialnego. Liber.
Kosek-Wojnar, M., Surówka, K. (2007). Podstawy finansów samorządu terytorialnego. Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kotlińska, J., Żukowska, H., Zuba-Ciszewska, M., Mizak, A., Krawczyk-Sawicka, A. (2022). Kondycja finansowa jednostek samorządu terytorialnego i jej miary. Ekonomista, (3), 367–390. https://doi.org/10.52335/ekon/153439.
Kowalczyk, M. (2017). Podstawy analizy ekonomiczno-finansowej w jednostkach samorządu terytorialnego. Difin.
Koza, I. (2015). Zróżnicowanie dochodów polskich powiatów. W: A. Cudowska-Sojko (red.), Współczesne wyzwania rozwoju gospodarczego. Polityka i kreacja potencjału. Struktura gospodarki – rynek pracy – środowisko i jakość życia (s. 146–168). Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Kubalski, G. P. (2018). Dochody powiatów na przestrzeni 20 lat. W: G. P. Kubalski (red.), Powiaty. Dwadzieścia lat służby na rzecz obywateli (s. 15–20). Związek Powiatów Polskich. https://www.zpp.pl/storage/files/2018-09//ebb70d4706b3975d6c8979dabb1efb076361.pdf.
Kubalski, G. P. (2019). Porównanie skali wzrostu bieżących wydatków oświatowych i części oświatowej subwencji ogólnej między 2019 a 2020 rokiem. Analizy Samorządowe, (3), 1–12. https://zpp.pl/storage/files/2019-11//3f0e78bd1d5bf3e8967325fe45791abe7244.pdf.
Maličká, L. (2021). Financial Autonomy of Local Governments in the Slovak Republic: A Panel Data Investigation. Ekonomický časopis, 69(7), 669–686. https://doi.org/10.31577/ekoncas.2021.07.01.
Marks-Bielska, R., Lizińska, W., Babuchowska, K., Wojarska, M. (2017). Sprawność instytucjonalna vs. lokalny rozwój gospodarczy – czynniki kształtujące i interakcje. Raport z wykonania projektu badawczego. Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie. http://optimum.uwb.edu.pl/index.php/osj/article/view/170/106.
Ministerstwo Finansów. (2015). Analiza elastyczności wydatków budżetowych w Polsce. Podsumowanie wyników współpracy z OECD. https://mf-arch2.mf.gov.pl/c/document_library/get_file?uuid=ea70eede-e83a-4d44-b1ae-3ef1133dc03a&groupId=764034.
Ministerstwo Finansów. (2020). Bilanse skonsolidowane jednostek samorządu terytorialnego za 2019 r. https://www.gov.pl/web/finanse/sprawozdania-finansowe.
Ministerstwo Finansów. (2022). Bilanse skonsolidowane jednostek samorządu terytorialnego za 2021 r. https://www.gov.pl/web/finanse/sprawozdania-finansowe.
Najwyższa Izba Kontroli. (2022). Finansowanie zadań oświatowych realizowanych przez jednostki samorządu terytorialnego. https://www.nik.gov.pl/kontrole/P/21/006/.
Panek, T. (2009). Statystyczne metody wielowymiarowej analizy porównawczej. Szkoła Główna Handlowa w Warszawie.
Patrzałek, L. (2011). Dług podsektora samorządowego a samodzielność finansowa jednostki samorządu terytorialnego. Ekonomiczne Problemy Usług, (76), 185–190.
Patrzałek, L. (2019). Finanse samorządu regionalnego we wspieraniu rozwoju regionu. Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu.
Patrzałek, L., Poniatowicz, M., Guziejewska, B., Kańduła, S. (2019). Nierówności fiskalne w samorządzie terytorialnym. Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu.
Piotrowska-Marczak, K. (1997). Finanse lokalne w Polsce. Wydawnictwo Naukowe PWN.
Pregibon, D. (1980). Goodness of Link Tests for Generalized Linear Models. Journal of the Royal Statistical Society. Series C (Applied Statistics), 29(1), 15–24. https://doi.org/10.2307/2346405.
Ruśkowski, E. (1997). Finanse lokalne w Polsce. W: E. Ruśkowski (red.), Finanse komunalne w wybranych krajach europejskich (s. 157–200). Temida 2. http://pbc.biaman.pl/Content/17108/Finanse%20kom.pdf.
Ruśkowski, E. (2012). Samorząd terytorialny a decentralizacja władzy publicznej w Polsce. W: J. Bieluk, A. Doliwa, A. Malarewicz-Jakubów, T. Mróz (red.), Z zagadnień prawa rolnego, cywilnego i samorządu terytorialnego. Księga jubileuszowa Profesora Stanisława Prutisa (s. 840–849). Temida 2.
Ruśkowski, E., Salachna, J. M. (2003). Ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego. Komentarz. Dom Wydawniczy ABC.
Siregar, B., Pratiwi, N. (2017). The Effect of Local Government Characteristics and Financial Independence on Economic Growth and Human Development Index In Indonesia. Journal on Management and Entrepreneurship, 19(2), 65–71. https://doi.org/10.9744/jmk.19.2.65-71.
Skóbel, B., Sekuła, K., Kocemba, E. (2022). Nakłady powiatów i miast na prawach powiatu na szpitale w latach 2015–2021. Analizy Samorządowe, (19), 1–12. https://zpp.pl/storage/files/2022-05//e339e867c3b44032da872afdc450014d71.pdf.
Sobczyk, A., Budzeń, D. (2022). Economic Activity of Residents and Revenue Autonomy of Municipalities in the Context of the COVID-19 Pandemic. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio H – Oeconomia, 56(3), 127–147. http://dx.doi.org/10.17951/h.2022.56.3.127-147.
Steyerberg, E. W. (2019). Clinical Prediction Models. A Practical Approach to Development, Validation, and Updating (wyd. 2). Springer.
Surówka, K. (2013). Samodzielność finansowa samorządu terytorialnego w Polsce. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne.
Szołno-Koguc, J. (2021). Samodzielność dochodowa jednostek samorządu terytorialnego – aspekty teoretyczne. Studia BAS, 1(65), 9–20. https://doi.org/10.31268/StudiaBAS.2021.02.
Uryszek, T. (2015). Samodzielność finansowa jednostek samorządu terytorialnego. Polska na tle wybranych krajów Unii Europejskiej. Finanse Komunalne, (12), 5–14.
Ustawa z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (Dz.U. 2022 poz. 2267).
Williams, R. (2006). Generalized Ordered Logit/Partial Proportional Odds Models for Ordinal Dependent Variables. The Stata Journal, 6(1), 58–82. https://doi.org/10.1177/1536867X0600600104.
Wyszkowska, D. (2018). Samodzielność finansowa jako determinanta potencjału inwestycyjnego jednostek samorządu terytorialnego. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Zborowski, A., Dej, M., Gorczyca, K. (2009). Ocena jakości życia w wymiarze obiektywnym i subiektywnym w zdegradowanych dzielnicach śródmiejskich i w strefie wielkich osiedli mieszkaniowych w wybranych miastach Polski. W: A. Zborowski (red.), Demograficzne i społeczne uwarunkowania rewitalizacji miast w Polsce (s. 136–165). Instytut Rozwoju Miast.
Zięba, J., Tobor, M. (2019). Powiatowa oświata w nowej kadencji samorządu. Analizy Samorządowe, (1), 1–26. https://zpp.pl/storage/files/2019-07//dc5f3ef261fd4e01d6a9aeda6af5326f7499.pdf.
