Działalność rolnicza jest narażona na wiele niekorzystnych czynników zewnętrznych, określanych mianem ryzyka produkcyjnego, które mają wpływ na ilość i wartość produkcji. Jedną z miar oceny ryzyka produkcyjnego w produkcji roślinnej jest zmienność plonów. Za cel badania omawianego w artykule przyjęto ustalenie zakresu zmienności plonów wybranych upraw rolniczych na podstawie różnych źródeł danych za lata 2015–2019. W badaniu wykorzystano zagregowane dane statystyki publicznej zebrane i opracowane przez GUS, publikowane w Roczniku Statystycznym Rolnictwa, oraz dane indywidualne rachunkowości rolnej FADN, która uwzględnia gospodarstwa towarowe. W analizie różnic w zmienności plonów ustalonych na podstawie różnych źródeł informacji posłużono się podstawowymi parametrami statystycznymi: średnią arytmetyczną, odchyleniem standardowym i współczynnikiem zmienności.
Z badania wynika, że w skali kraju zmienność plonów jest cechą zależną nie tylko od rodzaju uprawy, lecz także od miejsca prowadzenia produkcji rolnej. Ponadto w przypadku gospodarstw towarowych występuje większa stabilność produkcji roślinnej niż w przypadku ogółu gospodarstw rolnych. Porównanie wartości współczynnika zmienności obliczonych z danych indywidualnych z wartościami obliczonymi na podstawie średnich plonów wskazuje na zasadnicze różnice, które powinny być brane pod uwagę przy ewentualnym wykorzystaniu współczynnika zmienności do oceny ryzyka produkcyjnego, a w konsekwencji – do optymalizacji narzędzi ubezpieczeniowych.
zmienność plonów, ryzyko produkcyjne, ubezpieczenia
Q1, Q14, Q18
Czerwińska-Kayzer, D., Florek, J. (2012). Dochodowość uprawy wybranych roślin strączkowych a ryzyko dochodowe i produkcyjne. Zeszyty Naukowe Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie – Problemy Rolnictwa Światowego, 27(4), 25–36. http://sj.wne.sggw.pl/pdf/PRS_2012_T12(27)_n4.pdf .
Europejski Trybunał Obrachunkowy. (2019). Stabilizacja dochodów rolników – zapewniono kompleksowy zestaw narzędzi, ale należy upowszechnić ich stosowanie i zapobiec nadmiernym rekompensatom. https://www.eca.europa.eu/Lists/ECADocuments/SR19_23/SR_CAP_Income_stabilisation_PL.pdf .
Glauber, J., Baldwin, K., Antón, J., Ziebinska, U. (2021). Design principles for agricultural risk management policies (OECD Food, Agriculture and Fisheries Papers No. 157). https://www.oecd-ilibrary.org/docserver/1048819f-en.pdf?expires=1635851371&id=id&accname=guest&checksum=BF2FA8CBF209E7AE22877E505EE4A4DE .
Główny Urząd Statystyczny. (2016). Rocznik Statystyczny Rolnictwa 2016. Warszawa. https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/roczniki-statystyczne/roczniki-statystyczne/rocznik-statystyczny-rolnictwa-2016,6,10.html .
Główny Urząd Statystyczny. (2017). Rocznik Statystyczny Rolnictwa 2017. Warszawa. https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/roczniki-statystyczne/roczniki-statystyczne/rocznik-statystyczny-rolnictwa-2017,6,11.html .
Główny Urząd Statystyczny. (2018). Rocznik Statystyczny Rolnictwa 2018. Warszawa. https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/roczniki-statystyczne/roczniki-statystyczne/rocznik-statystyczny-rolnictwa-2018,6,12.html .
Główny Urząd Statystyczny. (2019). Rocznik Statystyczny Rolnictwa 2019. Warszawa. https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/roczniki-statystyczne/roczniki-statystyczne/rocznik-statystyczny-rolnictwa-2019,6,13.html .
Główny Urząd Statystyczny. (2020). Rocznik Statystyczny Rolnictwa 2020. Warszawa. https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/roczniki-statystyczne/roczniki-statystyczne/rocznik-statystyczny-rolnictwa-2020,6,14.html .
Gobin, A. (2018). Weather related risks in Belgian arable agriculture. Agricultural Systems, 159, 225–236. https://doi.org/10.1016/j.agsy.2017.06.009 .
Harasim, A., Matyka, M. (2011). Porównanie plonowania pszenicy ozimej, jęczmienia jarego i buraka cukrowego w doświadczeniach polowych i na plantacjach produkcyjnych. Polish Journal of Agronomy, (5), 29–34. https://doi.org/10.26114/pja.iung.062.2011.05.04 .
Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej – Państwowy Instytut Badawczy. (b.r.). Organizacja Europejskiego FADN. http://fadn.pl/organizacja/europejski-fadn/organizacja-europejskiego-fadn .
Jaśkiewicz, B., Sułek, A. (2017). Kierunki zmian produkcji zbóż w Polsce. Roczniki Naukowe Stowarzyszenia Ekonomistów Rolnictwa i Agrobiznesu, 19(1), 66–73. https://doi.org/10.5604/01.3001.0009.8340 .
Juchniewicz, M., Smolik, A., Żurakowska, J. (2021). Wyniki Standardowe 2019 uzyskane przez gospodarstwa rolne uczestniczące w Polskim FADN. Region 790 Wielkopolska i Śląsk. Część I. Wyniki Standardowe. Warszawa: Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej – Państwowy Instytut Badawczy. https://fadn.pl/wp-content/uploads/2021/06/Region_790_czesc1_2019.pdf.
Kajdan-Zysnarska, I., Mytko, K. (2020, 3 grudnia). Analiza rynku zbóż. https://cdr.gov.pl/133 -ekonomika-i-organizacja/rynki-rolne/3588-analiza-rynku-zboz.
Kobus, P. (2009). Wheat yields variability in Poland at NUTS 2 level in context of production risk. Scientific Journal Warsaw University of Life Sciences SGGW – Problems of World Agriculture, 6(21), 51–58. http://sj.wne.sggw.pl/pdf/PRS_2009_T6(21)_n.pdf .
Kulig, B. (b.r.). Szacowanie plonów roślin rolniczych: materiały dla kwalifikatorów. Warszawa: Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa. https://piorin.gov.pl/download/gfx/piorin/pl/defaultstronaopisowa/435/11/1/36_szacowanie_plonow.pdf .
Kurdyś-Kujawska, A. (2016). Ekspozycja gospodarstw rolnych na ryzyko pogodowe a skłonność rolników do uczestnictwa w systemie ubezpieczeń rolnych. Roczniki Naukowe Stowarzyszenia Ekonomistów Rolnictwa i Agrobiznesu, 18(5), 103–110. https://rnseria.com/resources/html/article/details?id=179320 .
Majewski, E., Sulewski, P., Wąs, A., Cygański, Ł. (2008). Czynniki ryzyka i strategie zarządzania przedsiębiorstwem rolniczym w kontekście uwarunkowań polskiego rolnictwa. W: M. Hamulczuk, S. Stańko (red.), Zarządzanie ryzykiem cenowym a możliwości stabilizowania dochodów producentów rolnych (s. 162–196). Warszawa: Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej – Państwowy Instytut Badawczy. https://ierigz.waw.pl/publikacje/raporty-programu-wieloletniego-2005-2009/1314194121 .
Nowak, R. (2009). Statystyczne metody szacowania ryzyka w audycie wewnętrznym. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Studia i Prace Wydziału Nauk Ekonomicznych i Zarządzania, (16), 97–106. http://wneiz.pl/nauka_wneiz/sip/sip16-2009/SiP-16-97.pdf .
Organisation for Economic Co-operation and Development. (2009). Managing Risks in Agriculture: a holistic approach. Paris. https://www.oecd-ilibrary.org/docserver/9789264075313-en.pdf?expires=1635862248&id=id&accname=oid034242&checksum=A21F4114B5511477214C1E90A0B96ED0
Pawłowska-Tyszko, J., Osuch, D., Płonka, R. (2020). Wyniki Standardowe 2019 uzyskane przez gospodarstwa rolne uczestniczące w Polskim FADN. Część I. Wyniki Standardowe. Warszawa: Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej – Państwowy Instytut Badawczy. https://fadn.pl/wp-content/uploads/2020/12/SRwaz_2019.pdf .
Rozporządzenie Rady nr 79/65/EWG z dnia 15 czerwca 1965 r. ustanawiające sieć zbierania danych rachunkowych o dochodach i prowadzonej działalności gospodarczej gospodarstw rolnych w Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej (Dz.Urz. UE 109/1859).
Tedesco, I. (2017). A holistic approach to agricultural risk management for improving resilience. Conference: 2nd International Workshop on Modelling of Physical, Economic and Social Systems for Resilience Assessment organized by the European Commission Joint Research Centre (JRC), Ispra, 14–16 December 2017.
Vogel, E., Donat, M. G., Alexander, L., Meinshausen, M., Ray, D. K., Karoly, D., Meinshausen, N., Frieler, K. (2019). The effects of climate extremes on global agricultural yields. Environmental Research Letters, 14(5). https://doi.org/10.1088/1748-9326/ab154b .
Wicki, L., Laska, D. (2012). Rodzaje ryzyka w działalności rolniczej oraz ich postrzeganie przez rolników. Zeszyty Naukowe SGGW – Ekonomika i Organizacja Gospodarki Żywnościowej, (95), 23–40. http://sj.wne.sggw.pl/article-EIOGZ_2012_n95_s23/ .
