Celem artykułu jest przedstawienie dorobku wybranych przedstawicieli polskiej statystyki, w tym jej prekursorów, którzy wnieśli znaczący wkład w rozwój statystyki jako dyscypliny naukowej o wszechstronnych zastosowaniach w wielu dziedzinach badań. Intencją autorów jest podkreślenie wartości tego dorobku w przekonaniu o jego doniosłym znaczeniu naukowym oraz silnym oddziaływaniu na rozwój zastosowań metod statystycznych w innych dyscyplinach. Artykuł opiera się na trzech tezach, dotyczących: po pierwsze, roli statystyki jako koronnej dyscypliny w procesach interdyscyplinaryzacji nauk empirycznych, po drugie, zróżnicowania warunków, w jakich rozwijała się polska myśl statystyczna (m.in. pod zaborami), i po trzecie, wpływu tej myśli na kształt współczesnej statystyki.
rola statystyki, rozwój myśli statystycznej, prekursorzy statystyki
B29, C10, J16
Czekanowski, J. (1913). Zarys metod statystycznych w zastosowaniu do antropologii. Prace Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, 3, Wydział Nauk Matematycznych i Przyrodniczych.
Danielewicz, A. B. (1884). Z dziedziny statystyki matematycznej. Warszawa: Drukarnia Noskowskiego.
Danielewicz, A. B. (1888). O prawie prawdopodobieństwa błędów przypadkowych. Prace Matematyczno-Fizyczne, 1.
Danielewicz, A. B. (1892). O prawie prawdopodobieństwa układu błędów jako zdarzeń w ogóle zależnych. Prace Matematyczno-Fizyczne, 3.
Danielewicz, A. B. (1898). O prawie prawdopodobieństwa błędów. Prace Matematyczno-Fizyczne, 9.
Danielewicz, A. B. (1901). Twierdzenie Poissona o prawie wielkich liczb. Wiadomości Matematyczne, 5.
Danielewicz, A. B. (1902). O prawie wielkich liczb. Wiadomości Fizyczne, 6.
Dembowski, J. S. (1809). Uwagi nad pismem O statystyce Polski. Kraków.
Dickstein, S. (1901). Kilka uwag o określeniu prawdopodobieństwa matematycznego. Wiadomości Matematyczne, 5(1–2–3), 52–58.
Dickstein, S., Danielewicz, A. B. (1910). Zarys arytmetyki politycznej. Wektor: czasopismo matematyczno-fizyczne, 1(1), 55–58.
Domański, C. (2007). Jerzy Spława-Neyman – filar statystyki matematycznej XX wieku. Przegląd Statystyczny, 54(3), 8–14.
Gosiewski, W. (1890). Oznaczenie odpowiedzi prawdopodobnych. Wszechświat, 9.
Gosiewski, W. (1892). O prawie prawdopodobieństwa układu błędów jako zdarzeń w ogóle zależnych. Prace Matematyczno-Fizyczne, 3(1), 33–48.
Gosiewski, W. (1900). Z dziedziny rachunku prawdopodobieństwa. I. Określenia i zasady. Wiadomości Matematyczne, 4(4), 137–153.
Gosiewski, W. (1902). Z teoryi rachunku prawdopodobieństwa. Wiadomości Matematyczne, 6(1–3), 76–88.
Gosiewski, W. (1906). Zasady prawdopodobieństwa. Warszawa: Księgarnia E. Wendego i sp.
Fisz, M. (1954). Rachunek prawdopodobieństwa i statystyka matematyczna. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Fisz, M. (1963). Probability theory and mathematical statistics. New York – London: Wiley.
Fleszar, M. (1962). Zarys historii geografii ekonomicznej w Polsce do 1939 r. Warszawa: Wydawnictwa Geologiczne.
Florek, K., Łukaszewicz, J., Perkal, J., Steinhaus, H., Zubrzycki, S. (1951). Taksonomia wrocławska. Przegląd Antropologiczny, 17, 193–211.
Kleczyński, J. (1879). Ueber die Berechnung der Bevoelkerung zwischen der Zahluengs-Perioden.
Kofer, E. (1962). Z dziejów matematyki. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Konferowicz, E. (1968). Rozwój polskiej myśli statystycznej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne.
Kowaleski, J. T. (2019). Jan Długosz – polski prekursor państwoznawstwa. Wiadomości Statystyczne, 64(8), 51–60.
Korzybski, Z. (1863). O zasadach ludności. Roczniki Gospodarstwa Krajowego.
Korzybski, Z. (1870). Wstęp do teorii statystyki. Warszawa.
Krysicki, W. (red.). (1986). Poczet wielkich matematyków. Warszawa: Nasza Księgarnia.
Krzyśko, M., Adamczewski, W., Berger, J., Gołata, E., Kruszka, K., Łazowska, B. (red.). (2018). Statystycy Polscy. Biogramy. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny.
Kuratowski, K. (1973). Pół wieku matematyki polskiej 1920–1970. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Łomnicki, A. (1923). Nouveaux fondements du calcul des probabilités. Fundamenta Mathematicae, 4, 34–71.
Łomnicki, A. (1927). Kartografia matematyczna. Lwów: Książnica-Atlas.
Malec, J. (2008). Polska myśl administracyjna XVIII wieku. Pobrane z: https://repozytorium.ka.edu.pl/bitstream.
Marassé, M. (1866). O pojęciu i zadaniu statystyki. Kraków: wyd. Karola Langiego.
Mazurkiewicz, S. (1956). Podstawy rachunku prawdopodobieństwa. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Neyman, J. (1933). Zarys teorii i praktyki badania struktur ludności metodą reprezentacyjną.
Neyman, J. (1937). Outline of Theory of Statistical Estimation Based on the Classical Theory of Probability. Philosophical Transactions of the Royal Society of London. Series A, Mathematical and Physical Sciences, 236(767), 333–380.
Neyman, J. (1969). Zasady rachunku prawdopodobieństwa i statystyki matematycznej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Okrasa, W. (2012). Statistics and Sociology: The mutually-supportive development from the perspective of interdisciplinarization of social research. Statistics in Transition new series, 13(2), 365–386.
Pilat, T. (1871). O metodach zbierania dat do statystyki żniw. Lwów: C. K. Galic. Towarzystwo Gospodarskie.
Pilat, T. (1871). O miejskich biurach statystycznych i urządzeniu takiego biura we Lwowie. Lwów.
Pilat, T. (1876). Zbiory roku 1876 w Galicyi z dodatkiem podziału powierzchni kraju podług głównych rodzajów uprawy i podglądu na stosunki robocizny. Wiadomości statystyczne o stosunkach krajowych, 3(1).
Pociecha, J., Podolec, B., Sokołowski, A., Zając, K. (1988). Metody taksonomiczne w badaniach społeczno-ekonomicznych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Staszic, S. (1785). Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego.
Staszic, S. (1790). Przestrogi dla Polski: z teraznieyszych politycznych Europy związków z praw natury wypadaiące. Warszawa: Michał Gröll.
Staszic, S. (1807). O statystyce Polski. Krótki rzut wiadomości potrzebnych tym, którzy ten kraj chcą oswobodzić i którzy w nim chcą rządzić.
Stawiarski, I. F. (1812). Myśli o wydać się mającym dziele pt. Statystyka krajów polskich i Litwy. Roczniki Towarzystwa Królewskiego Warszawskiego Przyjaciół Nauk, 8.
Steinhaus, H. (1923). Les probabilités dénombrables et leur rapport a la théorie de la mesure.
Steinhaus, H. (1938). Kalejdoskop matematyczny. Warszawa: Wyd. Książnica Atlas.
Steinhaus, H. (1971). Elementy nowoczesnej matematyki dla inżynierów. Warszawa: PaństwoweW ydawnictwo Naukowe.
Surowiecki W. J. (1812). Statystyka Księstwa Warszawskiego: rękopis własnoręczny Wawrzyńca Surowieckiego; wykład w Szkole Prawa 1812 roku wraz z listem ministra sprawiedliwości Łubieńskiego i prośbą uczniów tejże szkoły. Biblioteka Polskiej Akademii Nauk.
Śniadecki, J. (1781). O nauk matematycznych początku, znaczeniu i wpływie na oświecenie powszechne. Kraków.
Śniadecki, J. (1783). Rachunku algebraicznego teoria przystosowania do linii krzywych. Kraków.
Śniadecki, J. (1817). O rachunku losów. Wilno.
Wiśniewski, J. (1929). Metody badania tendencji wieloletniej (trendu) w szeregach gospodarczych. Warszawa: Instytut Badania Konjunktur Gospodarczych i Cen.
Wiśniewski, J. (1938). Wskaźnik produkcji przemysłowej w Polsce. Warszawa.
Yule Udny, G. (1911). An introduction to the theory of statistics. London: C. Griffin and company.
Załęski, W. (1868). Kilka słów o teorii statystyki. Warszawa.
Załęski, W. (1873). Rys statystyki porównawczej miasta Warszawy. Warszawa.
Załęski, W. (1884). Teoria statystyki w zarysie. Cz. 1: Zasady ogólne i część historyczna. Warszawa: Re dakcja Biblioteki Umiejętności Prawnych.
Załęski, W. (1901). Finanse miasta Warszawy porównawczo z finansami innych wielkich miast. Ekonomista.
